روایت تاریخی

گزارش اول : ابن جوزی به نقل از مسعودى می‌نویسد : به متوكّل خبر دادند كه امام على بن محمد عليه السّلام در خانه‏ اش نامه ‏ها و سلاح هايى دارد كه از شيعيانش از مردم قم رسيده و او مصمّم است كه بر حكومت تو حمله كند، متوكل گروهى از تركان را فرستاد و آنها شبانه به خانه آن حضرت هجوم بردند و چيزى در آن نيافتند و ديدند كه وى در خانه‏ اى در بسته است و ردايى از پشم بر تن روى شنها و ريگ ها نشسته، روى دلش به سوى خدا رو به قبله قرآن تلاوت می‌كند، آن گروه، با همان حال او را نزد متوكّل بردند، و به متوكّل گفتند: ما در خانه او چيزى نيافتيم و ديديم كه او رو به قبله نشسته و قرآن مى ‏خواند، متوكّل كه در مجلس شراب نشسته بود آن حضرت را وارد كردند در حالى كه كاسه

شراب در دست متوكل بود وقتى كه او را ديد بيمناك شد و به او تعظيم كرد و در كنار خود نشاند و كاسه ‏اى را كه در دستش بود به او تعارف كرد، فرمود: «به خدا سوگند كه هرگز شراب داخل گوشت و خون ما نشده است، مرا معاف بدار!» متوكل او را معاف داشت و به او گفت: پس براى ما شعرى بخوان! امام على الهادى عليه السّلام فرمود: «مرا با شعر آشنايى زيادى نيست!» متوکل گفت: چاره‏اى نيست بايد بخوانى! پس امام اين اشعار زیر را  كه مشتمل است بر بى ‏وفايى دنيا و مرگ سلاطين و ذلّت و خوارى ايشان پس از مرگ است را همان طور كه پيش متوكل نشسته بود سرود و خواند ‏:

بَاتُوا عَلَى قُلَلِ الْأَجْبَالِ تَحْرُسُهُمْ              غُلْبُ الرِّجَالِ فَلَمْ تَنْفَـعْهُـمُ الْقُـلَلُ‏

وَ اسْتَنْزَلُوا بَعْدَ عِزٍّ مِنْ مَعَاقِلِهِمْ              وَ أُسْكِـنُوا حُفَراً يَا بِئْـسَمَا نَزَلُوا

نَادَاهُـمْ صَـارِخٌ مِنْ بَعْـدِ دَفْـنِهِـمْ‏              أَيْنَ الْأَسَاوِرُ وَ التِّيجَانُ وَ الْحُلَلُ

أَيْنَ الْوُجُـوهُ الَّتِي كَانَتْ مُنَـعَّمَـةً              مِنْ دُونِهَا تُضْرَبُ الْأَسْـتَارُ وَ الْكِلَلُ‏

فَأَفْصَحَ الْقَبْرُ عَنْهُمْ حِينَ سَاءَلَهُمْ              تِلْكَ الْوُجُـوهُ عَلَيْهَا الـدُّودُ تَقْـتَتِلُ‏

قَدْ طَالَ مَا أَكَلُوا دَهْراً وَ قَدْ شَرِبُوا              وَ أَصْبَحُوا الْيَوْمَ بَعْدَ الْأَكْلِ قَدْ أُكِلُوا

متوكل با شنيدن اين اشعار به قدرى گريه کرد كه محاسنش از اشك چشمانش تر شد و حاضران در مجلس همه گريه كردند و دستور داد تا چهار هزار درهم (قرضی كه داشت) بپردازند سپس امام عليه السّلام را محترمانه به منزلش بازگرداند.

متن عربی روایت: أَقُولُ قَالَ الْمَسْعُودِيُّ فِي مُرُوجِ الذَّهَبِ، سُعِيَ إِلَى الْمُتَوَكِّلِ بِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوَادِ ع أَنَّ فِي مَنْزِلِهِ كُتُباً وَ سِلَاحاً مِنْ شِيعَتِهِ مِنْ أَهْلِ قُمَّ وَ أَنَّهُ عَازِمٌ عَلَى الْوُثُوبِ بِالدَّوْلَةِ فَبَعَثَ إِلَيْهِ جَمَاعَةً مِنَ الْأَتْرَاكِ فَهَجَمُوا دَارَهُ لَيْلًا فَلَمْ يَجِدُوا فِيهَا شَيْئاً وَ وَجَدُوهُ فِي بَيْتٍ مُغْلَقٍ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِ مِدْرَعَةٌ مِنْ صُوفٍ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَى الرَّمْلِ وَ الْحَصَى وَ هُوَ مُتَوَجِّهٌ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى يَتْلُو آيَاتٍ مِنَ الْقُرْآنِ فَحُمِلَ عَلَى حَالِهِ تِلْكَ إِلَى الْمُتَوَكِّلِ وَ قَالُوا لَهُ لَمْ نَجِدْ فِي بَيْتِهِ شَيْئاً وَ وَجَدْنَاهُ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ كَانَ الْمُتَوَكِّلُ جَالِساً فِي مَجْلِسِ الشُّرْبِ فَدَخَلَ عَلَيْهِ وَ الْكَأْسُ فِي يَدِ الْمُتَوَكِّلِ فَلَمَّا رَآهُ هَابَهُ وَ عَظَّمَهُ وَ أَجْلَسَهُ إِلَى جَانِبِهِ وَ نَاوَلَهُ الْكَأْسَ الَّتِي كَانَتْ فِي يَدِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا يُخَامِرُ لَحْمِي وَ دَمِي قَطُّ فَأَعْفِنِي فَأَعْفَاهُ فَقَالَ أَنْشِدْنِي شِعْراً فَقَالَ ع إِنِّي قَلِيلُ الرِّوَايَةِ لِلشِّعْرِ فَقَالَ لَا بُدَّ فَأَنْشَدَهُ ع وَ هُوَ جَالِسٌ عِنْدَهُ‏

بَاتُوا عَلَى قُلَلِ الْأَجْبَالِ تَحْرُسُهُمْ              غُلْبُ الرِّجَالِ فَلَمْ تَنْفَـعْهُـمُ الْقُـلَلُ‏

وَ اسْتَنْزَلُوا بَعْدَ عِزٍّ مِنْ مَعَاقِلِهِمْ              وَ أُسْكِـنُوا حُفَراً يَا بِئْـسَمَا نَزَلُوا

نَادَاهُـمْ صَـارِخٌ مِنْ بَعْـدِ دَفْـنِهِـمْ‏              أَيْنَ الْأَسَاوِرُ وَ التِّيجَانُ وَ الْحُلَلُ

أَيْنَ الْوُجُـوهُ الَّتِي كَانَتْ مُنَـعَّمَـةً              مِنْ دُونِهَا تُضْرَبُ الْأَسْـتَارُ وَ الْكِلَلُ‏

فَأَفْصَحَ الْقَبْرُ عَنْهُمْ حِينَ سَاءَلَهُمْ              تِلْكَ الْوُجُـوهُ عَلَيْهَا الـدُّودُ تَقْـتَتِلُ‏

قَدْ طَالَ مَا أَكَلُوا دَهْراً وَ قَدْ شَرِبُوا              وَ أَصْبَحُوا الْيَوْمَ بَعْدَ الْأَكْلِ قَدْ أُكِلُوا

قَالَ فَبَكَى الْمُتَوَكِّلُ حَتَّى بَلَّتْ لِحْيَتَهُ دُمُوعُ عَيْنَيْهِ وَ بَكَى الْحَاضِرُونَ وَ دَفَعَ إِلَى عَلِيٍّ ع أَرْبَعَةَ آلَافِ دِينَارٍ ثُمَّ رَدَّهُ إِلَى مَنْزِلِهِ مُكَرَّماً. ( ابن جوزی ؛ تذکرة الخواص ص ۳۲۴، با کمی اختلاف مسعودی، مروج الذهب ج۴ ص ۹۳؛ علامه مجلسی ؛ بحار الانوار ج ۵۰ ص ۲۱۱، شیخ عباس قمی منتهی الامال ص ۱۸۷۹، مقتل معصومین ج ۳ ص ۵۱۳)

گزارش دوم : زرّافه، دربان متوكل می‌گويد: از هندوستان مرد شعبده بازى نزد متوكل آمد. و متوكل، شعبده بازى را خيلى دوست مى ‏داشت. و اين شخص در فن خويش، خيلى ماهر بود. متوكل خواست امام على النقى عليه السّلام را شرمنده سازد. به مرد شعبده‏ باز گفت: اگر بتوانى او را خجل سازى، هزار دينار به تو می‌دهم! زرّافه مى ‏گويد: متوكل دستور داد نان هاى نازك و سبكى بپزند و آنها را بر سر سفره بگذارند. و مرا نيز كنار سفره نشاند. و امام عليه السّلام را هم براى غذا خوردن دعوت كرد. و طرف چپ حضرت، متّكايى بود كه تصوير شير بر آن بود.

شعبده‏ باز هم روبروى متّكا نشست. وقتى كه امام عليه السّلام دستش را به سوى نان دراز كرد، مرد شعبده‏ باز كارى كرد كه نان به هوا پريد. دوباره امام عليه السّلام دست برد تا نان را بردارد، باز شعبده‏ باز كار سابق خويش را تكرار نمود. و همه خنديدند. در اين هنگام، حضرت دست خود را به تصوير شيرى كه در متّكا بود، زد و فرمود: اين مرد را بگير. ناگهان شير از متّكا پريد و مرد شعبده ‏باز را دريد و خورد و به جاى سابق خويش برگشت. مردم از اين كار، حيران شدند. سپس امام برخاست. متوكل گفت: خواهش مى ‏كنم بنشين و اين مرد را برگردان. حضرت فرمود: به خدا قسم! او ديگر بعد از اين ديده نخواهد شد. و رو به متوكل كرد و فرمود: آيا دشمنان خدا را بر دوستان او مسلّط مى‏ گردانى. حضرت رفت و آن مرد، ديگر رؤيت نگرديد

متن عربی روایت: مَا رَوَى أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ أَبِي الْقَاسِمِ الْبَغْدَادِيُّ عَنْ زَرَافَةَ صَاحِبِ الْمُتَوَكِّلِ أَنَّهُ قَالَ وَقَعَ رَجُلٌ مُشَعْبِذٌ مِنْ نَاحِيَةِ الْهِنْدِ إِلَى الْمُتَوَكِّلِ يَلْعَبُ لَعِبَ الْحُقَّةِ وَ لَمْ يُرَ مِثْلُهُ وَ كَانَ الْمُتَوَكِّلُ لَعَّاباً فَأَرَادَ أَنْ يُخْجِلَ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا ع فَقَالَ لِذَلِكَ الرَّجُلِ إِنْ أَنْتَ أَخْجَلْتَهُ أَعْطَيْتُكَ أَلْفَ دِينَارٍ زَكِيَّةٍ.  قَالَ تَقَدَّمْ بِأَنْ يُخْبَزَ رِقَاقٌ خِفَافٌ وَ اجْعَلْهَا عَلَى الْمَائِدَةِ وَ أَقْعِدْنِي إِلَى جَنْبِهِ فَفَعَلَ وَ أَحْضَرَ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ ع لِلطَّعَامِ وَ جُعِلَتْ لَهُ مِسْوَرَةٌ عَنْ يَسَارِهِ كَانَ عَلَيْهَا صُورَةُ أَسَدٍ وَ جَلَسَ اللَّاعِبُ إِلَى جَانِبِ الْمِسْوَرَةِ. فَمَدَّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ع يَدَهُ إِلَى رُقَاقَةٍ فَطَيَّرَهَا ذَلِكَ الرَّجُلُ فِي الْهَوَاءِ وَ مَدَّ يَدَهُ إِلَى أُخْرَى فَطَيَّرَهَا فَتَضَاحَكَ الْجَمِيعُ.

فَضَرَبَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ع يَدَهُ إِلَى تِلْكَ الصُّورَةِ الَّتِي فِي الْمِسْوَرَةِ وَ قَالَ خُذْهُ فَوَثَبَتْ تِلْكَ الصُّورَةُ مِنَ الْمِسْوَرَةِ فَابْتَلَعَتِ الرَّجُلَ وَ عَادَتْ فِي الْمِسْوَرَةِ كَمَا كَانَتْ. فَتَحَيَّرَ الْجَمِيعُ وَ نَهَضَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ع فَقَالَ لَهُ الْمُتَوَكِّلُ سَأَلْتُكَ إِلَّا جَلَسْتَ وَ رَدَدْتَهُ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَا يُرَى بَعْدَهَا أَ تُسَلِّطُ أَعْدَاءَ اللَّهِ عَلَى أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ فَلَمْ يُرَ الرَّجُلُ بَعْد (قطب راوندي، الخرائج و الجرائح،ج‏۱،ص۴۰۱، محدث اربلی کشف الغمه ج ۲ ص ۳۹۳، شیخ حر عاملی اثباة الهدی ج ۶ ص ۲۴۳، علامه مجلسی بحار الانوار ج ۵۰ ص ۱۴۶، جلوه های اعجار معصومین ص ۳۲۰، مقتل معصومین ج ۳ ص ۴۹۹)